abstract/projekt
Tytuł projektu/Project title: Ruchome modernizacje. Wpływ autostrady A2 na lokalne krajobrazy kulturowe/Moving modernizations. Influence of motorway A2 on local cultural landscapes
Kierownik projektu/Principal Investigator: dr hab. prof. UAM Waldemar Kuligowski
Główny wykonawca/Key Investigator: dr Agata Stanisz
Nr projektu/Project ID: NCN OPUS 218958
Źródło finansowania/Source of funding: Narodowe Centrum Nauki/National Science Center
Okres realizacji/Years of realization: 2014-2016
Instytucja wykonawcza/Host Institution: Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UAM w Poznaniu/Department of Ethnology and Cultural Anthropology at Adam Mickiewicz University in Poznań
Patronat/Patronage: Pix.House + Pracownia Antropologii Wizualnej
Słowa kluczowe/Key words: modernizacja, antropologia autostrady, krajobraz kulturowy, lokalność, mobilność, etnografia wielomiejscowa, road studies, transformacja/modernization, motorway anthropology, cultural landscape, locality, mobility, multisite ethnography, road studies, transformation
Kierownik projektu/Principal Investigator: dr hab. prof. UAM Waldemar Kuligowski
Główny wykonawca/Key Investigator: dr Agata Stanisz
Nr projektu/Project ID: NCN OPUS 218958
Źródło finansowania/Source of funding: Narodowe Centrum Nauki/National Science Center
Okres realizacji/Years of realization: 2014-2016
Instytucja wykonawcza/Host Institution: Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UAM w Poznaniu/Department of Ethnology and Cultural Anthropology at Adam Mickiewicz University in Poznań
Patronat/Patronage: Pix.House + Pracownia Antropologii Wizualnej
Słowa kluczowe/Key words: modernizacja, antropologia autostrady, krajobraz kulturowy, lokalność, mobilność, etnografia wielomiejscowa, road studies, transformacja/modernization, motorway anthropology, cultural landscape, locality, mobility, multisite ethnography, road studies, transformation
Cel badań/Research project objectives
Polska modernizacja nie jest procesem zakończonym. Jej kolejnym etapem była budowa i uruchomienie nowych odcinków autostrad. Budowa autostrad pociągnęła za sobą liczne ratownicze badania archeologów. Warto uzupełnić je o badania etnograficzne, nakierowane na zbadanie wielokierunkowej transformacji, jakiej ulegają lokalne krajobrazy kulturowe. Modernizacja wywołana przez budowę autostrady paradoksalnie tworzy zarówno nowe formy przedsiębiorczości, jak i nowe formy ubóstwa. Wielomiejscowe etnograficzne zbadanie oddolnych praktyk w lokalnych społecznościach, pozwala na uchwycenie niedostrzeganych mechanizmów i skutków modernizacji//////////Polish modernization has not yet ended. Its another stage was the construction and start of operation of new sections of motorways. The construction of motorways led to many rescue archaeological excavations. However, these have not been accompanied by ethnographic research focused on multidirectional transformations in local cultural landscapes. ‘Modernization through motorways’ in paradox way creates new forms of enterprise and new forms of poverty. Multisite researching the grass-roots practices in local communities allows to grasp the invisible mechanisms and unpredictible results of modernization.
Metodologia/Research project methodology
Metodologia badań opiera się na założeniach wielomiejscowej etnografii. Badania będą miały charakter etnograficzny i mobilny. Ich efektywna realizacja wymaga zastosowania kilku metod badawczych: metody badań archiwalnych i kartograficznych, metody wywiadu ustrukturyzowanego, metody pogłębionego wywiadu swobodnego, metody etnografii wizualnej oraz metody dziennikarsko-audiograficznej//////////Research methodology bases on multisite ethnography assumptions. Research will be ethnographic and mobile in nature. It efficient realization requires application various research methods: archival and cartographic research method, survey interviews, in-depth unstructured interviews method, visual ethnography method and journalistic/audiographic and acoutemological method.
Efekty/Impact
Na poziomie naukowym, projekt ma walor innowacyjny i oryginalny. W Polsce nadal wyraźnie brakuje antropologicznych badań, opartych na głębokiej etnograficznej pracy terenowej, które dotyczyłyby autostrady jako specyficznego krajobrazu kulturowego w kontekście lokalnej modernizacji. Nasz projekt może wypełnić wskazaną lukę dzięki temu, że skupia się na kulturowych, ekonomicznych i społecznych aspektach „modernizacji poprzez autostradę”. Na poziomie społecznym z kolei, wybrane do badań społeczności i miejscowości będą mogły lepiej zrozumieć sytuację, w jakiej się znalazły. Wieńcząca projekt specjalna konferencja będzie służyć wymianie doświadczeń i debacie przedstawicieli lokalnych środowisk samorządowych, pozarządowych, opiniotwórczych i innych//////////On scientific level, our project is innovative and original because in Poland is a marked lack of recent anthropological research based on in-depth ethnographical fieldwork, which would explore motorway as a specific cultural landscape in a context of local modernization. Our project would fulfill this gaps, as it is focused on cultural, economic and social aspects of ‘modernization through motorway’. On social level, the communes and towns selected for the research will be able to better understand their situation. A special conference held at the completion of the project will serve to share experience and for debate the representatives of local self-government, non-government, opinion making and other circles.
Polska modernizacja nie jest procesem zakończonym. Jej kolejnym etapem była budowa i uruchomienie nowych odcinków autostrad. Budowa autostrad pociągnęła za sobą liczne ratownicze badania archeologów. Warto uzupełnić je o badania etnograficzne, nakierowane na zbadanie wielokierunkowej transformacji, jakiej ulegają lokalne krajobrazy kulturowe. Modernizacja wywołana przez budowę autostrady paradoksalnie tworzy zarówno nowe formy przedsiębiorczości, jak i nowe formy ubóstwa. Wielomiejscowe etnograficzne zbadanie oddolnych praktyk w lokalnych społecznościach, pozwala na uchwycenie niedostrzeganych mechanizmów i skutków modernizacji//////////Polish modernization has not yet ended. Its another stage was the construction and start of operation of new sections of motorways. The construction of motorways led to many rescue archaeological excavations. However, these have not been accompanied by ethnographic research focused on multidirectional transformations in local cultural landscapes. ‘Modernization through motorways’ in paradox way creates new forms of enterprise and new forms of poverty. Multisite researching the grass-roots practices in local communities allows to grasp the invisible mechanisms and unpredictible results of modernization.
Metodologia/Research project methodology
Metodologia badań opiera się na założeniach wielomiejscowej etnografii. Badania będą miały charakter etnograficzny i mobilny. Ich efektywna realizacja wymaga zastosowania kilku metod badawczych: metody badań archiwalnych i kartograficznych, metody wywiadu ustrukturyzowanego, metody pogłębionego wywiadu swobodnego, metody etnografii wizualnej oraz metody dziennikarsko-audiograficznej//////////Research methodology bases on multisite ethnography assumptions. Research will be ethnographic and mobile in nature. It efficient realization requires application various research methods: archival and cartographic research method, survey interviews, in-depth unstructured interviews method, visual ethnography method and journalistic/audiographic and acoutemological method.
Efekty/Impact
Na poziomie naukowym, projekt ma walor innowacyjny i oryginalny. W Polsce nadal wyraźnie brakuje antropologicznych badań, opartych na głębokiej etnograficznej pracy terenowej, które dotyczyłyby autostrady jako specyficznego krajobrazu kulturowego w kontekście lokalnej modernizacji. Nasz projekt może wypełnić wskazaną lukę dzięki temu, że skupia się na kulturowych, ekonomicznych i społecznych aspektach „modernizacji poprzez autostradę”. Na poziomie społecznym z kolei, wybrane do badań społeczności i miejscowości będą mogły lepiej zrozumieć sytuację, w jakiej się znalazły. Wieńcząca projekt specjalna konferencja będzie służyć wymianie doświadczeń i debacie przedstawicieli lokalnych środowisk samorządowych, pozarządowych, opiniotwórczych i innych//////////On scientific level, our project is innovative and original because in Poland is a marked lack of recent anthropological research based on in-depth ethnographical fieldwork, which would explore motorway as a specific cultural landscape in a context of local modernization. Our project would fulfill this gaps, as it is focused on cultural, economic and social aspects of ‘modernization through motorway’. On social level, the communes and towns selected for the research will be able to better understand their situation. A special conference held at the completion of the project will serve to share experience and for debate the representatives of local self-government, non-government, opinion making and other circles.
Teaser
projectscape
Cel naukowy projektu
Zasadniczy cel projektu wiąże się z opisem, interpretacją i oceną procesu modernizacji, związanej z budową autostrady A2, w kontekście Polski lokalnej. W ostatnim okresie – zwłaszcza przed Mistrzostwami Europy w Piłce Nożnej w 2012 roku – dyskurs modernizacyjny w naszym kraju uległ wzmocnieniu. Dominowała w nim figura „końca” modernizowania Polski, przede wszystkim w wymiarze infrastruktury. Symboliczne znaczenie miały w tym kontekście inwestycje związane z budową autostrad. Oddawanie ich kolejnych odcinków fetowano jako święto modernizacji, a sama autostrada funkcjonowała na kilku poziomach: jako infrastruktura dla mobilności; jako system mobilności; jako medium mobilności (Normark 2006). W tym punkcie dyskurs oficjalny spotykał się zresztą z oczekiwaniami społecznymi. Badania przeprowadzone przez PBS DGA na zlecenie On Board Public Relations Ecco Network (sierpień 2012) przekonują, że 75% Polaków jako priorytetowe w ciągu najbliższych 10 lat uznało właśnie inwestycje w infrastrukturę drogową (Komu potrzebne są autostrady?). Modernizowanie Polski poprzez budowę autostrad miało ostatecznie włączyć nasz kraj do wspólnej Europy. Miał to być także impuls do rozwoju ekonomicznego i społecznego regionów, gdzie autostrady budowano. Kompleks zjawisk wywołanych przez fakt budowy i oddania do użytku autostrady roboczo nazywamy tutaj ‘modernizowaniem poprzez autostradę’. Aktualna antropologiczna debata dotycząca modernizacji (Kuligowski 2012a) ukazuje wieloaspektowość i nieciągłość tego zjawiska. Coraz częstsze są głosy, że praktyki dotąd pomijane – takie, jak „rytuały wycofania” i „spektakle przegranychtransformacji” (Sulima 2003), „zrzędzenie” (Kędziorek 1996), „biadolenie” (Buchowski 1996) – są konstytutywnym elementem modernizacji, a nie tylko jej kalekim rewersem. Nie było i nie ma jednej ‘właściwej’ transformacji; stanowi ona wypadkową przemian instytucjonalnych i oddolnych (Giza-Poleszczuk, Marody, Rychard 2000). Sprawczość i podmiotowość w obliczu zmiany warunków życia przybiera różne formy, np. drobne rzemiosło, półlegalny handel, zbieractwo odpadów lub płodów natury (Rakowski 2009), spontaniczne usługi, wynajem ziemi i budynków itp. Modernizacja ulokalniona, odbywająca się w skali małych miejscowości i wsi, zrodziła „nową biedę”, ale także nową przedsiębiorczość (Tarkowska 2000). Potransformacyjne, pospieszne ubożenie znaczących segmentów społeczeństwa doczekało się wielu etnograficznych badań (Buchowski 1996; Golinowska 1997; Tarkowska 2000; Rakowski 2009). Szczególnie ciekawym przykładem modernizowania poprzez autostradę jest odcinek autostrady A2 Świecko-Nowy Tomyśl. Inwestycja rozpoczęta w lipcu 2009 roku miała włączyć Polskę do sieci autostrad europejskich (trasa E30 z Cork w Irlandii do Omska w Rosji), tworząc przy okazji dogodny kanał komunikacyjny między Berlinem a Poznaniem, i dalej Warszawą. Odcinek liczący 106 kilometrów długości, oddano do użytku 1 grudnia 2011 roku. Przez 6 pierwszych miesięcy eksploatacja tego odcinka była darmowa, co spowodowało znaczący wzrost ruchu drogowego w kierunku granicy z Niemcami. Z badawczego punktu widzenia najważniejsze jest to, że uruchomienie tego odcinka wywołało wiele różnych konsekwencji – ekonomicznych, kulturowych, społecznych – transformujących lokalne krajobrazy kulturowe. To ostatnie pojęcie jest szczególnie silnym, afektywnym elementem współtworzącym poczucie przynależności i identyfikacji (Lovell 1998). Ważną kategorią staje się tym samym „topofilia” (Tuan 1990). Sugeruje ona, by lokalne otoczenie pojmować także jako źródło poczucia piękna, przyjemności i bezpieczeństwa. Ma ono bowiem nie tylko wymiar funkcjonalny, ale i symboliczny, na który składają się relacje między ludźmi a miejscami, obejmujące zachowania, wartości, opinie. Pojawienie się autostrady (wraz z infrastrukturą) w niewielkich miastach i wsiach zmusiło mieszkańców do ustosunkowania się wobec tego novum, zarówno symbolicznie, jak i funkcjonalnie. Duma, radość, poczucie satysfakcji kształtują postawę topofilii; niechęć, niezgoda, obojętność skutkują natomiast postawą topofobii. Wyraźne zmiany zaszły na dwu obszarach: (1) gminy, przez które przeprowadzono autostradę; (2) gminy leżące w strefie drogi nr 92, stanowiącej wcześniej główny kanał komunikacyjny między Poznaniem a zachodnią granicą państwa. Ten drugi obszar został dotknięty przez znaczącą transformację jakościową. Miejscowości do niedawna leżące przy drodze tranzytowej, czerpiące z ruchu samochodowego różnego typu profity, obecnie – za sprawą autostrady – zostały „odsunięte” od tego przepływu. W mikroskali dokonała się tam „trauma wielkiej zmiany” (Sztompka 2000), polegająca na doświadczeniu nieoczekiwanej degradacji o charakterze zewnętrznym, niezawinionym i szybkim. Wywołane przez „traumę” procesy mają charakter procesualny, a także bardzo niejednoznaczny. Rozpoznanie tych procesów – ich kierunku, logiki, przejawów i znaczeń – jest jednak istotne dla zrozumienia obecnej kondycji kultury i gospodarki. Zbadanie polskiej modernizacji początku XXI wieku – modernizacji na poboczu autostrady - jest głównym naukowym celem projektu.
Znaczenie projektu
Modernizację związaną z budową autostrad w Polsce należy ujmować jako ciąg dalszy przemian zapoczątkowanych w 1989 roku. Przedmiotem badań są w tym wypadku społeczne, oddolne praktyki wynikające z doświadczenia zmiany rzeczywistości, wywołanej przez budowę i uruchomienie autostrady. Zrealizowanie projektu pozwoli na uchwycenie dynamiki przemian modernizacyjnych w momencie, gdy one dopiero się stają i usensawniają. W tym sensie projekt ma w Polsce znaczenie pionierskie i nowatorskie. Jego realizacja przyczyni się do rozwoju dyscyplin badających kulturę współczesną, umożliwi ponadto odniesienie wyników polskich badań do kontekstu europejskiego, czemu ma służyć osobna konferencja oraz wyjazdy na sympozja zagraniczne. Poza stricte naukowym znaczeniem projektu, ma także wymiar społeczny. Wybrane do badania gminy i miejscowości mogą dzięki niemu lepiej zrozumieć sytuację, w jakiej się znalazły. Ogłoszenie wyników badań – zarówno w formie publikacji naukowych, jak i audycji radiowych – pozwoli na przyjęcie perspektywy porównawczej, uogólniającej, zdolnej wykroczyć poza kontekst ściśle lokalny. Wymianie doświadczeń poświęcona zostanie specjalna, wieńcząca projekt konferencja. Jej zamysł zasadza się na zaproszeniu do debaty przedstawicieli lokalnych środowisk samorządowych, pozarządowych, opiniotwórczych i innych.
Koncepcja i plan badań
W dorobku polskiej etnografii, etnologii i antropologii kulturowej nie ma jak dotąd osobnych, systematycznych badań poświęconych krajobrazowi kulturowemu autostrady. Specyfika przedmiotu i celu projektu wymaga zatem sięgnięcia nie tylko po narzędzia i koncepcje sformułowane przez badaczy „traumy wielkiej zmiany” w Polsce, ale także po idee wypracowane w ramach road studies. Nurt ten skupia się na badaniach „krajobrazów w ruchu”, czyli przepływu ludzi, towarów, znaczeń itp. w przestrzeniach współczesnych systemów komunikacyjnych (dróg, autostrad, ale także parkingów, stacji paliw, myjni samochodowych, moteli, barów itp.) [Erikson, Snead, Darling 2009]. Obejmuje też różne typy krajobrazów kulturowych: od wiejskich dróg, zintegrowanych z krajobrazem, po gigantyczne węzły komunikacyjne i autostrady z ich inwazyjną infrastrukturą. Najbardziej znaczące są tutaj relacje między „nieruchomym” krajobrazem lokalności a mobilnością zdarzeń drogowych (Merriman 2007). Ten nurt analiz, aktywnie rozwijany w USA, Wielkiej Brytanii czy Francji, w Polsce jest niemal nieznany. Najbardziej adekwatną koncepcją badań jest w tym świetle „antropologia wielomiejscowa”. Jej kluczowe założenia zostały sformułowane przez George’a E. Marcusa w 1995 roku. Jakkolwiek Marcus sugerował prowadzenie badań w „miejscach” wielu kultur, religii i etniczności, często to założenie ulega adaptacyjnej zmianie (Kuligowski 2012b). tam samo jest w tym projekcie. Wielomiejscowość zakłada przeprowadzenie badań w wyselekcjonowanych punktach, związanych w dwoma wyróżnionymi w Celu Naukowym obszarami: (1) gminy, gdzie zbudowano odcinek autostrady A2; (2) gminy w strefie drogi nr 92, będącej wcześniej głównym kanałem tranzytowym do zachodniej granicy państwa. W rezultacie zastosowania takiego podejściapowstanie seria case studies, dostarczająca jakościowo zaawansowanego, „gęstego” i ulokalnionego materiału.Plan badań zasadza się na wyodrębnieniu 6 etapów badań: 3 terenowe (badanie źródeł pierwotnych i wtórnych, wielomiejscowe, mobilne badania terenowe, sezonowe pogłębione badania stacjonarne oraz realizacja reportaży radiowych) oraz 3 analityczne, konceptualne i ewaluacyjne w swym charakterze. Po wstępnych wyjazdach terenowych, kwerendzie internetowej oraz dokładniejszej analizie map satelitarnych wyodrębniono 5 punktów badawczych znajdujących się przy drodze krajowej nr 92 w różnej odległości od autostrady A2. Punkty te mają charakter wielomiejscowy i są zlokalizowane na terenie dwóch województw – wielkopolskiego oraz lubuskiego, czterech powiatów (nowotomyski, międzyrzecki, świebodziński i sulęciński), siedmiu gmin (Miedzichowo, Trzciel, Szczaniec, Świebodzin, Lubrza, Łagów oraz Torzym). W zakres wyodrębnionych punktów badawczych wchodzą 22 miejscowości – w większości są to osady, różnej wielkości wsie, dwa miasteczka przecięte drogą krajową 92 oraz odmiennie konfigurujące się wobec autostrady A2.
Metodyka badawcza
Materiał terenowy zostanie pozyskany przy wykorzystaniu szeregu narzędzi i metod stosowanych w badaniach etnograficznych. Będą to wywiady swobodne, kwestionariusze pilotażowe, wywiady pogłębione, obserwacja uczestnicząca, zapis audio oraz wideo, analizy tekstowe, analizy map, planów i archiwaliów.
Work plan
The work plan of the submitted project is founded on through research by applying diverse methods and techniques for carrying out ethnographic fieldwork. Its application is necessary for achievement of main project objectives and following partial aims:
- observation of direct and indirect relationship between putting in 2011 A2 motorway (section Nowy Tomyśl-Świecko) into use and socio-cultural changes occuring in towns and villages lined the entire 92 trunk road. Since 2011 92(DK92) trunk road (called „stara dwójka”) was the main transport corridor no. II from Western Europe to the East Europe.
- defining the scope and dynamics grass-roots economic practices undertaking by local communities identifying transformations in broadly understood cultural landscape
- displaying interconnections and feedbacks between local administrative infrastructural, also cultural activities and national and/or international ideologies concern economic and social development
- analysis impact of discourse on modernization and „orientation to the West” and also it converting on the local grass-roots level (agency of local communities)
- determination of correlation between economic and social modernization, regional communication systems and cultural changes
- following through dynamic development and transformations of spatial structures so far remained outside main modernizing areas; following through influences on socio-economic activities (decrease or increase, impairment or reinforcement, specificity changes)
- multiperspective presentation of transformation processes and adopting strategies within local communities (local authorities, entrepreneurs and contractors, inhabitants, tourists and other groups constantly flew through in the scope of research).
- Point I: Greater Poland Voivodeship, Nowy Tomyśl County, gmina Miedzichowo: Bolewice, Bolewicko, Sępolno, Miedzichowo (logistic center for pilot research), Stary Folwark
- Point II: Lubusz Voivodeship, Międzyrzecz County, gmina Trzciel: Trzciel (logistic center for pilot research), Jasieniec, Bieleń, Lutol Suchy, Brójce
- Point III: Lubusz Voivodeship, Świebodzin County, gmina Szczaniec: Myszęcin and Lubusz Voivodeship, Świebodzin County, gmina Świebodzin: Wityń, Rzeczyca (logistic center for pilot research), Wilkowo
- Point IV: Lubusz Voivodeship, Świebodzin County, gmina Lubrza: Mostki logistic center for pilot research)oraz Lubusz Voivodeship, Świebodzin County, gmina Łagów: Stok, Gronów, Poźrzadło
- Point V: Lubusz Voivodeship, Sulęcin County, gmina Torzym: Torzym (logistic center for pilot research), Koryta, Pniów, Boczów.
The general research plan consists of 6 main stages. Among them 3 fieldwork grounded (secondary sources research, mobile, multisite and in-depth stationary fieldwork, realization of fieldwork audioreportages) and 3 analytical, designing, conceptual and evaluating can be distinguished. More detailed studies and analytical activities were distinguished separately at each stage of the general research plan. The first stage includes initial research such as archival and cartographic research, multisite introductory research, mobile motorway research with audiovisual documentation. The second stage concentrates on working out and evaluation all date collected during the previous phase, including drawing out research tools and research instructions essential for a pilot expedition. The third stage intends realization of one month multisite pilot research held by research workteam consisted of IEiAK UAM students and PhD students. The fourth stage is planned as comparative phase based on working out pilot studies results and the organization of the international conference. At this stage in-depth research will be designed. The fifth stage intends realization of stationary, multistie in-depth research that will be conducted in different seasons (spring/summer and autumn/winter), also the realization audioreportages serve as a audiographic part of in-depth research and multimedia evaluation of research project The sixth stage will have evaluation, summing up and working out ethnographic project, including the organization of the conference and publication a book supplemented with CD with audioreportages and visual documentation (video and photography)
Research Methodology
Individual research tasks requires application of multiply and divers methods and techniques. Fundamental methodological assumptions refer to the anthropological conception of multiste ethnography. Multisited ethnography breaks with convention of carrying out reserch located in one concrate place. It standard reformative thesis was intruduced by George Marcus (1995) who argued that multisited ethnography defines as its objective the study of social phenomena that cannot be accounted for by focusing on a single site. The main subject of reserach in the submitted project can not be seen as a single, one-site framework within which the local is contextualized or compared. Unfinished modernization processes evoked by opening A2 motorway within Nowy Tomyśl-Świecko section should be analised as integral to and embedded in multisited objects of study. Essence of multisited ethnography assumpion is to follow people, connections and associations (see Falzon 2009). Adapted methodology allows for design research as series of juxtapositions in which the national and international modernizations are collapsed into and made an integral part of parallel, related local situations, rather than something monolithic or external to them. As a result, multisited ethnography involves a spatially dispersed field through which the ethnographers moves literally and by means of techniques of juxtaposition of data. Using multisited ethnography is one of the most reasonable means of studyingcontemporary social phenomena as influence of motorway on local but highly dispersed and different socio-cultural and economic strategies. There is no other more appropriate method for investigating a „presence” and effects of motorway that is used to move from one place to another as ethnography doing in movement, in mutisite filedwork mode. It is that movement influences on local economic conditions in relation to both political and grass-roots activities. Broadly speaking our reserch are designed as ethnographic and multistage in nature. We will use comparative methods that allow for presentation many divers grass-roots perspectives. All analysis, interpretations and theoretical assumption will be based on two kinds of data collected during research process:
- primary sources: i.e. spectialis literature, official documents and directives, press articles, reports and statistics, maps and archival visual data, records, reportages
- secondry sources: i.e. data bases based on primary sources fieldwork knowledge: data gathered during survey and in-depth interviews, paricipant and non-paricipant observation, audio and video recording, photographic documentation
- Assumed multiperspective presentation of transformation processes and adopting strategies within local communities requires study within different gropus: local authorities and activists, local entrepreneurs and contractors who run i.e. motels, roadhouses, boarding houses, bars, brothels or farm tourism, drivers and tourists, owners and workers of petrol stations and motorway service centers as well as other inhabitatnts of chosen towns, villages and settelments.
- Archival-internet research method: primary research which involves seeking out and extracting data from original resources. Include a broad range of activities applied to facilitate the investigation of documents, textual, visual and audio materials connected with process of develompnet and opening A2 motorway, infrastructural and economic activites in area located along trunk road no. 92
- Cartographic analysis method: means to derive information about spatial patterns and relationships with undergone landcape transformations under the influence of development and opening A2 motorway
- Survey interviews: method dedicated for multisite team pilot research allowing for gathering basic information about local activities, udertaking actions, adopted economic strategies, also attitudes of studied gruops towards current socio-economic processes
- In-depth interviews/unstructured interviews: research methods during introductory fieldwork, pilot studies, mobile motorway and in-depth research. Interviews with a representative sample of studied gropus listed above
- Visual methods (as video and photographic documentation): methods applied during whole research process. It is aimed at documenting dynamisc of wide understood landscape changes. Achived documentation is planned as a part of a final conference and publication
- Journalistic/reporter method: additional method of gathering in-depth data. Application of journalistic method supported with ethnography is aimed at creation of alternative and universally intelligible anthropological represtanation of research project outcome. Realized audioreportages will be broadcasted and publishd jointly with a final publication.
roadmap/harmonogram
2013:
- Pre-project stage (field visits and maps surveys)
- Initial on-line and other archival research (governmental, all-Poland and local newspapers archives, reports, data bases and other Internet archives): gathering information about secondary sources and secondry sources itself
- Cartographic research and analysis of i.a. cartographic, satellite, historical, urban planning and development maps
- Working out and analysis of specialist literature, statistical data and other secondary sources indicated in initial archival research
- Multisite introductory fieldwork: initial visits in seats of 7 communes (gminy) located between A2 motorway and national road no. 92. Making formal contacts with local authorities and activists, raising information about local administratives and economic develompent.
- Mobile (motorway) research: the first of four planned repeatable research essential for comparative analysis; with an application of visual methods (video and photo documentation). Establishing contacts with motorway service centers
- Working out and analysis of the first stage research results: analysis, combined report, working out visual data
- Drawing out research tools for multisite pilot research: design questionnaires, research instructions, research logistics. Multisite pilot research: one month mobile teamwork research in 5 chosen points of study (the area encompasses 22 villages)
- Carrying out pilot interviews and observations
- Transcriptions of interviews gathered during pilot research
- Working out multisite pilot research: analysis, working out transcribed interviews, fieldnotes, unit reports and visual data
- Dissemination and summing up pilot research results
- Working out and analysis of specialist literature according to pilot research results
- Designing in-depth ethnographic stationary research: drawing out research instructions based on pilot research
- Mobile (motorway) research: the second of four planned repeatable research essential for comparative analysis; with an application of visual methods (video and photo documentation)
- In-depth ethnographic multisite stationary research: about 9 month research conducted by 5 fieldworkers in 5 strategic fieldsites established on the basis of the pilot research evaluation
- Initial working out data collected during in-depth multisite ethnographic stationary research
- Mobile (motorway) research: the third of four planned repeatable research essential for comparative analysis; with an application of visual methods
- Additional in-depth ethnographic multisite stationary research
- Mobile (motorway) research: the fourth of four planned repeatable research essential for comparative analysis; with an application of visual methods (video and photo documentation)
- Preparation for the realization ethnographic audioreportages. Carrying out the reportage workshop for students. Realization of audioreportages on the subjects emerged from in-depth research
- Edition, postproduction and couching of carried out audioreportages
- Working out multisite stationary in-depth research: evaluation, combined reports, comparative analysis. Dissemination, summing up and promotion of research project
team/wykonawcy
Idea&Coordination/Idea&koordynacja: Waldemar Kuligowski & Agata Stanisz
Ethnographic research/Badania terenowe: Katarzyna Andrzejkowicz, Karolina Echaust, Joanna Janiszewska, Agata Kochaniewicz, Łukasz Kordys, Łukasz Krokoszyński, Ewa Krygiel, Joanna Książek, Waldemar Kuligowski, Krystyna Lewińska, Marta Machowska, Piotr Małczyński, Dawid Niemier, Piotr Nisztuk, Michał Orlik, Katarzyna Przepiera, Marta Rudnicka, Robert Rydzewski, Adriana Siebers, Agata Stanisz, Zbigniew Szmyt, Bartosz Tyrcha, Żaneta Wechterowicz
Cartographic, archival, internet research/Kwerendy kartograficzne, archiwalne i internetowe: Adam Dąbrowski, Karolina Echaust, Izabela Kołbon, Agata Stanisz
Audio-reportages/Audioreportaże: Mateusz Chłystun, Filip Frąckowski, Joanna Janiszewska, Robert Rydzewski, Anna Szamotuła, Wanda Wasilewska
Photo Documentation/Dokumentacja fotograficzna: Mariusz Forecki
Field recording/Nagrania terenowe: Katarzyna Andrzejkowicz, Michał Orlik, Katarzyna Przepiera, Robert Rydzewski, Adriana Siebers, Agata Stanisz, Bartosz Tyrcha
Interviews transciptions/Transkrypcje wywiadów: Aleksandra Chudziak, Karolina Echaust, Michał Rajchemba, Łukasz Śledziecki
Conference assistants/Asystentki konferencyjne: Maria Lebioda, Mariola Kuligowska, Aleksandra Reczuch
Workshops/Warsztaty: Krzysztof Jankowski, Agata Stanisz, Wanda Wasilewska
Web and Social Media: Agata Stanisz
Ethnographic research/Badania terenowe: Katarzyna Andrzejkowicz, Karolina Echaust, Joanna Janiszewska, Agata Kochaniewicz, Łukasz Kordys, Łukasz Krokoszyński, Ewa Krygiel, Joanna Książek, Waldemar Kuligowski, Krystyna Lewińska, Marta Machowska, Piotr Małczyński, Dawid Niemier, Piotr Nisztuk, Michał Orlik, Katarzyna Przepiera, Marta Rudnicka, Robert Rydzewski, Adriana Siebers, Agata Stanisz, Zbigniew Szmyt, Bartosz Tyrcha, Żaneta Wechterowicz
Cartographic, archival, internet research/Kwerendy kartograficzne, archiwalne i internetowe: Adam Dąbrowski, Karolina Echaust, Izabela Kołbon, Agata Stanisz
Audio-reportages/Audioreportaże: Mateusz Chłystun, Filip Frąckowski, Joanna Janiszewska, Robert Rydzewski, Anna Szamotuła, Wanda Wasilewska
Photo Documentation/Dokumentacja fotograficzna: Mariusz Forecki
Field recording/Nagrania terenowe: Katarzyna Andrzejkowicz, Michał Orlik, Katarzyna Przepiera, Robert Rydzewski, Adriana Siebers, Agata Stanisz, Bartosz Tyrcha
Interviews transciptions/Transkrypcje wywiadów: Aleksandra Chudziak, Karolina Echaust, Michał Rajchemba, Łukasz Śledziecki
Conference assistants/Asystentki konferencyjne: Maria Lebioda, Mariola Kuligowska, Aleksandra Reczuch
Workshops/Warsztaty: Krzysztof Jankowski, Agata Stanisz, Wanda Wasilewska
Web and Social Media: Agata Stanisz
LITERATURE/BIBLIOGRAFIA
Appadurai A. (1990) Disjuncture and difference in the global cultural Economy, „Public Culture” vol. 2(2), pp.1-24.
Appadurai A. (2005) Nowoczesność bez granic. Kulturowe wymiary globalizacji, przeł. Z Pucek, Kraków: Universitas.
Appadurai A. (2013) The future as cultural fact: Essays on the global condition, London-New York: Verso 2013.
Argounova-Low T. (2012) Roads and Roadlessness: Driving Trucks in Siberia, “Journal of Ethnology and Folkloristics”, vol. 6(1), pp. 71–88.
Augé M. (1995) Non-Places: An Introduction to Supermodernity, trans. J. Howie, London–New York: Verso.
Bissell D. (2007) Animating Suspension: Waiting for Mobilities, „Mobility” vol. 2 (2), pp. 277-298.
Bissell D., Fuller G. (eds.) (2010) Stillness in a Mobile World, London-New York: Routledge.
Buchowski M. (1996) Klasa i kultura w okresie transformacji. Antropologiczne studium przypadku społeczności lokalnej w Wielkopolsce, Poznań-Berlin: DRAWA.
Büscher M. i in. (eds.) (2011) Mobile Methods, London; New York: Routledge.
Campbell J. M. (2012) Between the Material and the Figural Road, “Mobilities”, vol. 7(4), pp. 481–500.
Clifford J. (1989) Notes on Travel and Theory, “Inscriptions”, no 5, special issue “Traveling Theories and Traveling Theorists”, s. 177-188.
Clifford J. (1992) Travelling Culture, in: Cultural Studies, L. Grossberg, C. Nelson, P. Treinch (eds.), New York: Routledge, pp. 96–116.
Clifford J. (1997) Routes: Travel and Translation in the Late Twentieth Century, Cambridge: Harvard University Press.
Collier S. J., Ong, A. (2003) Oikos/Anthropos: rationality, technology, infrastructure, “Current Anthropology”, vol. 44 (3), pp. 421-426.
Cowen M., Shenton R. (1995) The invention of development, w: Power of development, J. Crush (ed.), London: Routledge, s. 27-43.
Creswell T. (2006) On the move: mobility in the modern Western world, New York: Routledge.
Cresswell T. (2011) Mobilities I: Catching up, „Progress in Human Geography”, vol. 35(4), pp. 550–558.
Creswell T. (2012) Mobilities II: Still, „Progress in Human Geography” vol. 36(5), pp. 645–653.
Dalakoglou D. (2010) The Road: An ethnography of the Albanian-Greek cross-border motorway, “American Ethnologist” vol. 37(1), pp. 132-149.
Dalakoglou D. (2012) ‘The Road from Capitalism to Capitalism’: Infrastructures of (Post)Socialism in Albania, “Mobilities” vol. 7(4), pp. 571-586.
Dalakoglou D. (2017a) The road. An ethnography of (im)mobility, space, and cross-border infrastructures in the Balkans, Manchester: Manchester University Press.
Dalakoglou D. (2017b) Toward an Anthropology of the Road, “Mobility in History”, vol. 8, pp. 21–27.
Dalakoglou D., Harvey P.(2012) Roads and Anthropology: Ethnographic Perspectives on Space, Time and (Im)Mobility, “Mobilities” vol. 7(4), pp. 459-465.
Dalakoglou D., Harvey P. (eds.) (2014) Roads and Anthropology: Ethnography, Infrastructures, (Im)mobility, Routledge.
Divall C., Revill G. (2005) Cultures of transport: representation, practice and technology, „Journal of Transport History” vol. 26(1), pp. 99-111.
Elliot A., Norum R., Salazar N. B (2017), Methodologies of Mobility. Ethnography and Experiment, New York-Oxford, Berghahn.
Erikson C., Snead J., Darling A. (eds.) (2009) Landscapes of movement: the anthropology of trails, paths, and roads, Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
Fairhead J. (1994) Paths of Authority: Roads, the State and the Market in Eastern Zaire, “The European Journal of Development Research”, vol. 4(2), pp. 15–37.
Fincham B. i in. (eds.) (2010) Mobile methodologies, Houndmills, Basingstoke, Hampshire-New York: Palgrave Macmillan.
Friedman J. (2002) From Roots to Routes: Tropes for Trippers, „Anthropological Theory”, vol. 2(1), pp. 21–36.
Giza-Poleszczuk A., Koryś P., Leszczyński A. (2013) Autostrady i bezdroża polskiej modernizacji, dyskusja, „Więź” nr 2(652), s. 37-53.
Godelier M., Bloch M. et al. (1978) Infrastructures, Societies, and History (and Comments), “Current Anthropology” vol. 19(4), pp. 763–771.
Greco A., Ragazzi G. (2005) History and Regulation of Italian Highways Concessionaires, w: Procurement and Financing of Motorways in Europe, G. Ragazzi, W. Rothengatter (eds.), Oxford: Jai Press, s. 121-133.
Hannam K., Sheller M., Urry J. (2006) Mobilities, Immobilities and Moorings, „Mobilities”, no. 1, pp. 1–22.
Hannerz U. (2000) Flows, boundaries and hybrids: keywords in transnational anthropology. (Working paper series), Oxford: University of Oxford, Transnational Communities Programme, http://www.transcomm.ox.ac.uk/working%20papers/hannerz.pdf (data dostępu 16.05.2017).
Hannerz U. (2003) Being there...and there...and there! Reflection on multi-site ethnography, „Ethnography” vol. 4(2), pp. 201-216.
Harvey P., Knox H. (2012) The Enchantment of Infrastructure, “Mobilities”, vol. 7(4), pp. 521-536.
Hayano D. (1990) Road through the Rainforest: Living Anthropology in Papua New Guinea, Prospect Heights, IL: Waveland Press.
Hirsch E., O’Hanlon M. (ed.) (1995) The Anthropology of Landscape: Perspectives on Place and Space (Oxford Studies in Social and Cultural Anthropology), Oxford: Clarendon Press.
Jackson S., Edwards P., Bowker G., Knobel C. (2007) Understanding Infrastructure: History, Heuristics, and Cyberinfrastructure Policy, “First Monday”, vol. 12, no 6, http://pear.accc.uic.edu/ojs/index.php/fm/article/view/1904/1786 (data dostępu: 09.01.2017).
Kaufmann V., Bergman M.M., Joye D. (2004) Motility: Mobility as Capital, „International Journal of Urban and Regional Research”, vol. 28(4), pp. 745–756.
Korpela M. (2016) Infrastructure, in: Keywords of Mobility. Critical Engagements, N. B. Salazar, J. Jarayam (eds.), New York-Oxford: Berghahn, s. 117-136.
Koziarski S. M. (2004) Rozwój przestrzenny sieci autostrad na świecie, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Kozłowski M. (2004) Czy transformacja się zakończyła?, w: Demokracja spektaklu? Kondycja polskiego życia publicznego 15 lat po zmianie systemowej, P. Żuk (red.) Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, s. 67-72.
Kuligowski W. (2012) Różnicowanie nowoczesności Nowa debata w antropologii społecznej, Poznań: Wydawnictwo Nauka i Innowacje.
Larkin B. (2013) The Politics and Poetics of Infrastructure, “Annual Review of Anthropology”, vol. 42, pp. 327–343.
Marcus G. E. (1995) Ethnography in/of the World System: The Emergence of Multi-Sited Ethnography, „Annual Review of Anthropology”, no. 24, pp. 95–117.
Merriman P. (2007) Driving spaces: a cultural-historical geography of England’s M1 motorway, Oxford: Blackwell Publishing.
Moraglio M. (2017) Driving Modernity. Technology, Experts, Politics, and Fascist Motorways, 1922-1943, Oxford: Berghahn Books.
Normark D. (2006a) Enacting mobility. Studies into the Nature of Road-related Social Interaction, Göteborg: Göteborg University.
Normark D. (2006b) Tending to mobility: intensities of staying at the petrol station, „Environment and Planning” vol. 38(2), pp. 241-252.
Pedersen M., Bunkenborg M. (2012) Roads that Separate,”Mobilities”, vol. 7(4), pp. 555-569.
Pelczyk A. (1997) Budownictwo olęderskie na Równinie Nowotomyskiej, Sanok: MBL; Lednica: MPP.
Piechowicz M. (2013) Lobbing wobec samorządu terytorialnego w Polsce, w: Współczesne wyzwania administracji rządowej i samorządowej, D. Plecka (red.), Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, s. 192-202.
Pina-Cabral J. (1987) Paved Roads and Enchanted Mooresses: The Perception of the Past among the Peasant Population of the Alto-Minho, ”Man”, vol. 22, pp. 715-735.
Pink S. (2010) The Future of Sensory Anthropology/the Anthropology of the Senses, “Social Anthropology”, vol. 18(3), pp. 331–340.
Po rozmowach w sprawie węzłów w Łagowie i Myszęcinie (2013), „Rynek Infrastruktury”, 24.06.2013, http://www.rynekinfrastruktury.pl/wiadomosci/lubuskie-po-rozmowach-w-sprawie-wezlow-w-lagowie-i-myszecinie-16578.html, (data dostępu 06.06.2017).
Podlewski O. (1960) Plecionkarstwo, w: Kultura ludowa Wielkopolski, J. Burszta (red.), Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, s. 471-497.
Poezja to sprawa gardłowa. Z Piotrem Śliwińskim rozmawia Violetta Szostak (2016) „Magazyn Reporterów Duży Format”, nr 5, 04.02.2016, s. 14-17.
Popiel J. (2014) Na wstecznym, „Polityka”, nr 38, 17.09-23.09.2014, s. 70-71.
Poświęcono figurę Chrystusa Króla w Świebodzinie (2010), „Wprost”, 21.11.2010, https://www.wprost.pl/kraj/218764/Poswiecono-figure-Chrystusa-Krola-w-Swiebodzinie.html (data dostępu 06.06.2017).
Przed VII Zjazdem PZPR. Aby Polska rosła w siłę... Polska Kronika Filmowa 45/75 A, data wydania: 1975-11-06, http://www.repozytorium.fn.org.pl/?q=pl/node/10114 (data dostępu 20.04.2017).
Rakowski T. (2009) Łowcy, zbieracze, praktycy niemocy. Etnografia człowieka zdegradowanego, Gdańsk: Słowo/obraz/terytoria.
Rekowski M. (red.) (2011) Wpływ autostrady A2 na rozwój gospodarki regionu Wielkopolski, Poznań: Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu.
Salazar N. B. (2010) Towards an Anthropology of Cultural Mobilities, “Crossings: Journal of Migration and Culture”, vol. 1(1), pp. 53–68.
Salazar N. B. (2016) Introduction. Keywords of Mobility, w: Keywords of Mobility. Critical Engagements, N. B. Salazar, J. Jarayam (eds.), New York-Oxford: Berghahn.
Salazar N. B., Schiller N. G. (eds.) (2014) Regimes of Mobility: Imaginaries and Relationalities of Power, London: Routledge.
Salazar N. B., Smart A. (2011) Anthropological Takes on (Im)Mobility: Introduction, “Identities: Global Studies in Culture and Power”, vol. 18(6), pp. i-ix.
Schipper F. (2008) Driving Europe: Building Europe on Roads in the Twentieth Century, Amsterdam: Aksant.
Sheller M., Urry J. (2006) The New Mobilities Paradigm, „Environment and Planning A”, vol. 38(2), pp. 207–226.
Sztompka P. (1999) Dylematy niedokończonej transformacji: kilka pytań do Marka Ziółkowskiego, w: Imponderabilia wielkiej zmiany. Mentalność, wartości i więzi społeczne czasów transformacji, P. Sztompka (red.), Warszawa-Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 65-68.
Sztompka P. (2000), Trauma wielkiej zmiany: społeczne koszty transformacji, Warszawa: Instytut Studiów Politycznych.
Tarkowska E. (2000) O dawnej i obecnej biedzie w Polsce, w: Zrozumieć biednego. O dawnej i obecnej biedzie w Polsce, E. Tarkowska (red.), Warszawa: Typografika.
Trankell I.-B. (1993) On the Road in Laos: An Anthropological Study of Road Construction and Rural Communities, Uppsala: Uppsala Research Reports in Cultural Anthropology.
Tuan Y.-F. (1987) Przestrzeń i miejsce, przeł. A. Morawińska, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Tuan Y.-F. (1990) Topophilia: A Study of Environmental Perception, Attitudes, and Values, New York: Columbia University Press.
Urry J. (2007) Mobilities, Cambridge, UK; Malden, MA: Polity.
Urry J. (2010) Social network and mobile lives, in: Mobiles lives, J. Urry, A. Elliot (eds.), London: Routledge, pp. 1-10.
Urry J. (2012a) Mobility and connections, www.ville-en-mouvement.com/telechargement/040602/mobility.pdf (data dostępu: 30.05.2012).
Urry J. (2012b) Socjologia mobilności, przeł. J. Stawiński, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
van der Vleuten E., Kaijser A. (eds.) (2005) Networking Europe: transnational infrastructures and the shaping of Europe, 1850-2000, Sagamore Beach, MA: Science History Publications.
Vahrenkamp R. (2010) The German Autobahn 1920-1945. Hafraba Visions and Mega Projects, Lohmar-Köln: Josef Eul Verlag.
Vahrenkamp R. (2012) The Logistic Revolution: The Rise of Logistics in the Mass Consumption Society, Köln: Josef Eul Verlag.
Zeller T. (2007) Driving Germany: The Landscape of the German Autobahn, 1930-1970, trans. by T. Dunlap, New York&Oxford: Berghahn Books.
Appadurai A. (2005) Nowoczesność bez granic. Kulturowe wymiary globalizacji, przeł. Z Pucek, Kraków: Universitas.
Appadurai A. (2013) The future as cultural fact: Essays on the global condition, London-New York: Verso 2013.
Argounova-Low T. (2012) Roads and Roadlessness: Driving Trucks in Siberia, “Journal of Ethnology and Folkloristics”, vol. 6(1), pp. 71–88.
Augé M. (1995) Non-Places: An Introduction to Supermodernity, trans. J. Howie, London–New York: Verso.
Bissell D. (2007) Animating Suspension: Waiting for Mobilities, „Mobility” vol. 2 (2), pp. 277-298.
Bissell D., Fuller G. (eds.) (2010) Stillness in a Mobile World, London-New York: Routledge.
Buchowski M. (1996) Klasa i kultura w okresie transformacji. Antropologiczne studium przypadku społeczności lokalnej w Wielkopolsce, Poznań-Berlin: DRAWA.
Büscher M. i in. (eds.) (2011) Mobile Methods, London; New York: Routledge.
Campbell J. M. (2012) Between the Material and the Figural Road, “Mobilities”, vol. 7(4), pp. 481–500.
Clifford J. (1989) Notes on Travel and Theory, “Inscriptions”, no 5, special issue “Traveling Theories and Traveling Theorists”, s. 177-188.
Clifford J. (1992) Travelling Culture, in: Cultural Studies, L. Grossberg, C. Nelson, P. Treinch (eds.), New York: Routledge, pp. 96–116.
Clifford J. (1997) Routes: Travel and Translation in the Late Twentieth Century, Cambridge: Harvard University Press.
Collier S. J., Ong, A. (2003) Oikos/Anthropos: rationality, technology, infrastructure, “Current Anthropology”, vol. 44 (3), pp. 421-426.
Cowen M., Shenton R. (1995) The invention of development, w: Power of development, J. Crush (ed.), London: Routledge, s. 27-43.
Creswell T. (2006) On the move: mobility in the modern Western world, New York: Routledge.
Cresswell T. (2011) Mobilities I: Catching up, „Progress in Human Geography”, vol. 35(4), pp. 550–558.
Creswell T. (2012) Mobilities II: Still, „Progress in Human Geography” vol. 36(5), pp. 645–653.
Dalakoglou D. (2010) The Road: An ethnography of the Albanian-Greek cross-border motorway, “American Ethnologist” vol. 37(1), pp. 132-149.
Dalakoglou D. (2012) ‘The Road from Capitalism to Capitalism’: Infrastructures of (Post)Socialism in Albania, “Mobilities” vol. 7(4), pp. 571-586.
Dalakoglou D. (2017a) The road. An ethnography of (im)mobility, space, and cross-border infrastructures in the Balkans, Manchester: Manchester University Press.
Dalakoglou D. (2017b) Toward an Anthropology of the Road, “Mobility in History”, vol. 8, pp. 21–27.
Dalakoglou D., Harvey P.(2012) Roads and Anthropology: Ethnographic Perspectives on Space, Time and (Im)Mobility, “Mobilities” vol. 7(4), pp. 459-465.
Dalakoglou D., Harvey P. (eds.) (2014) Roads and Anthropology: Ethnography, Infrastructures, (Im)mobility, Routledge.
Divall C., Revill G. (2005) Cultures of transport: representation, practice and technology, „Journal of Transport History” vol. 26(1), pp. 99-111.
Elliot A., Norum R., Salazar N. B (2017), Methodologies of Mobility. Ethnography and Experiment, New York-Oxford, Berghahn.
Erikson C., Snead J., Darling A. (eds.) (2009) Landscapes of movement: the anthropology of trails, paths, and roads, Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
Fairhead J. (1994) Paths of Authority: Roads, the State and the Market in Eastern Zaire, “The European Journal of Development Research”, vol. 4(2), pp. 15–37.
Fincham B. i in. (eds.) (2010) Mobile methodologies, Houndmills, Basingstoke, Hampshire-New York: Palgrave Macmillan.
Friedman J. (2002) From Roots to Routes: Tropes for Trippers, „Anthropological Theory”, vol. 2(1), pp. 21–36.
Giza-Poleszczuk A., Koryś P., Leszczyński A. (2013) Autostrady i bezdroża polskiej modernizacji, dyskusja, „Więź” nr 2(652), s. 37-53.
Godelier M., Bloch M. et al. (1978) Infrastructures, Societies, and History (and Comments), “Current Anthropology” vol. 19(4), pp. 763–771.
Greco A., Ragazzi G. (2005) History and Regulation of Italian Highways Concessionaires, w: Procurement and Financing of Motorways in Europe, G. Ragazzi, W. Rothengatter (eds.), Oxford: Jai Press, s. 121-133.
Hannam K., Sheller M., Urry J. (2006) Mobilities, Immobilities and Moorings, „Mobilities”, no. 1, pp. 1–22.
Hannerz U. (2000) Flows, boundaries and hybrids: keywords in transnational anthropology. (Working paper series), Oxford: University of Oxford, Transnational Communities Programme, http://www.transcomm.ox.ac.uk/working%20papers/hannerz.pdf (data dostępu 16.05.2017).
Hannerz U. (2003) Being there...and there...and there! Reflection on multi-site ethnography, „Ethnography” vol. 4(2), pp. 201-216.
Harvey P., Knox H. (2012) The Enchantment of Infrastructure, “Mobilities”, vol. 7(4), pp. 521-536.
Hayano D. (1990) Road through the Rainforest: Living Anthropology in Papua New Guinea, Prospect Heights, IL: Waveland Press.
Hirsch E., O’Hanlon M. (ed.) (1995) The Anthropology of Landscape: Perspectives on Place and Space (Oxford Studies in Social and Cultural Anthropology), Oxford: Clarendon Press.
Jackson S., Edwards P., Bowker G., Knobel C. (2007) Understanding Infrastructure: History, Heuristics, and Cyberinfrastructure Policy, “First Monday”, vol. 12, no 6, http://pear.accc.uic.edu/ojs/index.php/fm/article/view/1904/1786 (data dostępu: 09.01.2017).
Kaufmann V., Bergman M.M., Joye D. (2004) Motility: Mobility as Capital, „International Journal of Urban and Regional Research”, vol. 28(4), pp. 745–756.
Korpela M. (2016) Infrastructure, in: Keywords of Mobility. Critical Engagements, N. B. Salazar, J. Jarayam (eds.), New York-Oxford: Berghahn, s. 117-136.
Koziarski S. M. (2004) Rozwój przestrzenny sieci autostrad na świecie, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Kozłowski M. (2004) Czy transformacja się zakończyła?, w: Demokracja spektaklu? Kondycja polskiego życia publicznego 15 lat po zmianie systemowej, P. Żuk (red.) Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, s. 67-72.
Kuligowski W. (2012) Różnicowanie nowoczesności Nowa debata w antropologii społecznej, Poznań: Wydawnictwo Nauka i Innowacje.
Larkin B. (2013) The Politics and Poetics of Infrastructure, “Annual Review of Anthropology”, vol. 42, pp. 327–343.
Marcus G. E. (1995) Ethnography in/of the World System: The Emergence of Multi-Sited Ethnography, „Annual Review of Anthropology”, no. 24, pp. 95–117.
Merriman P. (2007) Driving spaces: a cultural-historical geography of England’s M1 motorway, Oxford: Blackwell Publishing.
Moraglio M. (2017) Driving Modernity. Technology, Experts, Politics, and Fascist Motorways, 1922-1943, Oxford: Berghahn Books.
Normark D. (2006a) Enacting mobility. Studies into the Nature of Road-related Social Interaction, Göteborg: Göteborg University.
Normark D. (2006b) Tending to mobility: intensities of staying at the petrol station, „Environment and Planning” vol. 38(2), pp. 241-252.
Pedersen M., Bunkenborg M. (2012) Roads that Separate,”Mobilities”, vol. 7(4), pp. 555-569.
Pelczyk A. (1997) Budownictwo olęderskie na Równinie Nowotomyskiej, Sanok: MBL; Lednica: MPP.
Piechowicz M. (2013) Lobbing wobec samorządu terytorialnego w Polsce, w: Współczesne wyzwania administracji rządowej i samorządowej, D. Plecka (red.), Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, s. 192-202.
Pina-Cabral J. (1987) Paved Roads and Enchanted Mooresses: The Perception of the Past among the Peasant Population of the Alto-Minho, ”Man”, vol. 22, pp. 715-735.
Pink S. (2010) The Future of Sensory Anthropology/the Anthropology of the Senses, “Social Anthropology”, vol. 18(3), pp. 331–340.
Po rozmowach w sprawie węzłów w Łagowie i Myszęcinie (2013), „Rynek Infrastruktury”, 24.06.2013, http://www.rynekinfrastruktury.pl/wiadomosci/lubuskie-po-rozmowach-w-sprawie-wezlow-w-lagowie-i-myszecinie-16578.html, (data dostępu 06.06.2017).
Podlewski O. (1960) Plecionkarstwo, w: Kultura ludowa Wielkopolski, J. Burszta (red.), Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, s. 471-497.
Poezja to sprawa gardłowa. Z Piotrem Śliwińskim rozmawia Violetta Szostak (2016) „Magazyn Reporterów Duży Format”, nr 5, 04.02.2016, s. 14-17.
Popiel J. (2014) Na wstecznym, „Polityka”, nr 38, 17.09-23.09.2014, s. 70-71.
Poświęcono figurę Chrystusa Króla w Świebodzinie (2010), „Wprost”, 21.11.2010, https://www.wprost.pl/kraj/218764/Poswiecono-figure-Chrystusa-Krola-w-Swiebodzinie.html (data dostępu 06.06.2017).
Przed VII Zjazdem PZPR. Aby Polska rosła w siłę... Polska Kronika Filmowa 45/75 A, data wydania: 1975-11-06, http://www.repozytorium.fn.org.pl/?q=pl/node/10114 (data dostępu 20.04.2017).
Rakowski T. (2009) Łowcy, zbieracze, praktycy niemocy. Etnografia człowieka zdegradowanego, Gdańsk: Słowo/obraz/terytoria.
Rekowski M. (red.) (2011) Wpływ autostrady A2 na rozwój gospodarki regionu Wielkopolski, Poznań: Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu.
Salazar N. B. (2010) Towards an Anthropology of Cultural Mobilities, “Crossings: Journal of Migration and Culture”, vol. 1(1), pp. 53–68.
Salazar N. B. (2016) Introduction. Keywords of Mobility, w: Keywords of Mobility. Critical Engagements, N. B. Salazar, J. Jarayam (eds.), New York-Oxford: Berghahn.
Salazar N. B., Schiller N. G. (eds.) (2014) Regimes of Mobility: Imaginaries and Relationalities of Power, London: Routledge.
Salazar N. B., Smart A. (2011) Anthropological Takes on (Im)Mobility: Introduction, “Identities: Global Studies in Culture and Power”, vol. 18(6), pp. i-ix.
Schipper F. (2008) Driving Europe: Building Europe on Roads in the Twentieth Century, Amsterdam: Aksant.
Sheller M., Urry J. (2006) The New Mobilities Paradigm, „Environment and Planning A”, vol. 38(2), pp. 207–226.
Sztompka P. (1999) Dylematy niedokończonej transformacji: kilka pytań do Marka Ziółkowskiego, w: Imponderabilia wielkiej zmiany. Mentalność, wartości i więzi społeczne czasów transformacji, P. Sztompka (red.), Warszawa-Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 65-68.
Sztompka P. (2000), Trauma wielkiej zmiany: społeczne koszty transformacji, Warszawa: Instytut Studiów Politycznych.
Tarkowska E. (2000) O dawnej i obecnej biedzie w Polsce, w: Zrozumieć biednego. O dawnej i obecnej biedzie w Polsce, E. Tarkowska (red.), Warszawa: Typografika.
Trankell I.-B. (1993) On the Road in Laos: An Anthropological Study of Road Construction and Rural Communities, Uppsala: Uppsala Research Reports in Cultural Anthropology.
Tuan Y.-F. (1987) Przestrzeń i miejsce, przeł. A. Morawińska, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Tuan Y.-F. (1990) Topophilia: A Study of Environmental Perception, Attitudes, and Values, New York: Columbia University Press.
Urry J. (2007) Mobilities, Cambridge, UK; Malden, MA: Polity.
Urry J. (2010) Social network and mobile lives, in: Mobiles lives, J. Urry, A. Elliot (eds.), London: Routledge, pp. 1-10.
Urry J. (2012a) Mobility and connections, www.ville-en-mouvement.com/telechargement/040602/mobility.pdf (data dostępu: 30.05.2012).
Urry J. (2012b) Socjologia mobilności, przeł. J. Stawiński, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
van der Vleuten E., Kaijser A. (eds.) (2005) Networking Europe: transnational infrastructures and the shaping of Europe, 1850-2000, Sagamore Beach, MA: Science History Publications.
Vahrenkamp R. (2010) The German Autobahn 1920-1945. Hafraba Visions and Mega Projects, Lohmar-Köln: Josef Eul Verlag.
Vahrenkamp R. (2012) The Logistic Revolution: The Rise of Logistics in the Mass Consumption Society, Köln: Josef Eul Verlag.
Zeller T. (2007) Driving Germany: The Landscape of the German Autobahn, 1930-1970, trans. by T. Dunlap, New York&Oxford: Berghahn Books.
